Wie is er nu een Allochtoon?

Let op: Het CBS gebruikt de term ‘allochtoon’ sinds 2016 niet meer. Men gebruikt nu wel de term ‘persoon met migratieachtergrond’. De definitie van hoe toen een allochtoon geduid werd – en nu de personen met migratieachtergrond – laat ik hieronder staan.

In artikelen, debatten en discussies gaat het vaak over ‘allochtonen’ en ‘autochtonen’, niet in de laatste plaats omdat de overheid en talloze andere instanties deze termen gebruiken in rapportages. Het lijkt handig om de bevolking zo in te delen, maar afgezien van de vraag of je zo daadwerkelijk een nuttig onderscheid maakt is het vaak niet duidelijk wie er nu precies allochtoon is. Gelukkig gebruikt ligt de definitie van ‘allochtoon’, en daarmee ‘autochtoon’ precies vast en kunnen we dus bij het centraal bureau voor de statistiek (CBS) kijken wat een allochtoon nu precies is.

Hier kijken we naar het begrip ‘allochtoon’, maar evengoed zou men naar ‘autochtoon’ kunnen kijken. De begrippen zijn in die zin complementair: een inwoner van Nederland die niet allochtoon is, is autochtoon.

Definitie allochtoon

Het CBS is duidelijk en resoluut:

Iemand wordt tot de allochtonen gerekend als ten minste één van de ouders in het buitenland is geboren.

Dat is dus vrij eenduidig: je bent allochtoon als ten minste een van je ouders in het buitenland is geboren. Is geen van je ouders in het buitenland geboren, dan ben je autochtoon.

Westers- en niet-westers

Verder zijn er nog de begrippen westers-allochtoon, en niet westers-allochtoon. Ook daar is het CBS vrij duidelijk, tot de niet-westerse allochtonen behoren:

diegenen gerekend die hun herkomst hebben in Turkije of landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië, met uitzondering van voormalig Nederlands-Indië / Indonesië en Japan.

Westerse allochtonen zijn dus de ‘overige’ mensen in deze. Het meest bekend zijn dan inwoners elders uit Europa en bijvoorbeeld uit Canada en de Verenigde Staten, maar ook met ouders uit Japan of voormalig Nederlands-Indië / Indonesië behoor je dus tot de westerse allochtonen.

Opvallende zaken bij het begrip allochtoon

De definitie ‘allochtoon’ is vrij eenduidig, maar toch kunnen er zich opvallende zaken voor doen. Hieronder een aantal toegelicht, waarbij we dan maar vrij gebruik maken van een beetje ‘handige’ omschrijving van het probleem bij de definitie.

Nationaliteits-discrepantie: Een van de problemen die het begrip sowieso met zich meebrengt is dat men een allochtoon vaak anders ‘ziet’ dan de definitie daadwerkelijk is. In de praktijk komt dit ook terug bij met name Turken en Marokkanen, waar kinderen vaak de nationaliteit van het ‘herkomstland’ meekrijgen. Dit heeft tot gevolg dat een ‘Marokkaan’, qua nationaliteit, makkelijk een autochtoon kan zijn. Personen die van de Marokkaanse ambassade vanwege herkomst namelijk ook een Marokkaanse nationaliteit kregen, maar wiens beide ouders in Nederland zijn geboren zijn namelijk gewoon autochtoon. (Inmiddels zijn de generaties zo ver gevorderd dat dit niet ondenkbaar is!)

Antillen-allochtonen: De Nederlandse Antillen bestaan niet meer. Sommige van de eilanden (Curaçao, Aruba en St. Maarten) zijn nu een land binnen het koninkrijk, de andere eilanden (Saba, St. Eustatius en Bonaire) zijn nu ‘bijzondere gemeenten’ van ons land. Dat lijkt de definitie te beïnvloeden; mensen die eerst allochtoon waren, zouden dat nu misschien niet meer zijn. Interessant! Maar hoewel volgens de nieuwe indeling iemand wiens ouders van Bonaire komen, ouders heeft die uit een Nederlandse gemeente komen, blijft deze tóch allochtoon. Er vallen dus niet ineens mensen buiten de definitie.

Andere overwegingen

Het CBS geeft zelf al een moeilijkheid aan met mensen die in het buitenland geboren worden uit Nederlandse ouders. Aan de ene kant zou je zeggen: “die komt toch zéker uit het buitenland, dus allochtoon”. Het CBS ziet deze mensen toch als autochtoon, in lijn met de precieze definitie die immers zegt dat het om herkomst van de ouders gaat.

De indeling in westerse- en niet-westerse allochtonen lijkt soms logisch, maar maakt het geheel feitelijk erg complex. Bovendien, als we Europa accepteren als ‘apart’ soort herkomst van allochtonen, waarom zijn ‘Japanners’ en ‘Indo’s’ dan ook Westers-allochtoon? Het CBS zegt dat dit is vanwege hun ‘ sociaaleconomische en sociaal-culturele positie’, hetgeen de vraag oproept in hoeverre de Surinaamse cultuur dan extra afwijkt van de Nederlandse en hoe men ‘meet’ dat dit meer afwijkt dan de Indische/Indonesische cultuur. Bovendien zou je best kunnen beargumenteren dat veel Latijns-Amerikaanse landen inmiddels ook een vrij ‘westerse’ economie, en daarmee sociaaleconomische positie, hebben. Er zijn toch zeker argumenten aan te dragen waarom de gemiddelde naar Nederland verhuizende Braziliaan een betere ‘match’ heeft met ‘onze cultuur’ dan een Japanner zou hebben, zou je denken. Toch werkt het niet zo.

De indeling in autochtonen en allochtonen lijkt duidelijk, maar er zijn al snel uitzonderingen te bedenken waardoor het op detailniveau al snel onbruikbaar wordt, zo het niet al feitelijk onbruikbaar is als instrument om enig fenomeen inzichtelijk te maken. Je kunt je afvragen hoeveel nuance je (dan) kunt weergeven in bevindingen.

Het woord ‘allochtoon’ heeft in het dagelijks leven een veel minder exacte betekenis, mensen zullen iemand (of zichzelf!) op andere kenmerken dan een geboorteplaats beoordelen en intuïtief bij een van de groepen indelen.